Hata Engelleyici Çözümler Tasarlamak isimli yazıda hataların engellenmesine yönelik uygulamalardan bahsedilmişti. Bu uygulamalar, Poka Yoke yaklaşımının önerdiği genel tavsiyelerin özeti olarak kaleme alınmıştı. Belirtilen tavsiyeleri tasarımlarına yansıtan tasarımcılar, sadece ürünlerini değil ürünlerinin kullanımı sırasında oluşabilecek hatalari veya kazaları da tasarlarlar ve bu senaryoları engelleyecek detayları da ürün tasarımı sırasında dikkate alırlar.
Bu yazımda, hata senaryoları düşünülerek tasarlanan ürünlerden örnekler vermeye çalışacağım.
Poka Yoke'nin kelime anlamına bakarsak; Poka Yoke Japonca kökenli bir terimdir. Bu terimde yer alan kelimelerden Poka : Kaza ile yapılabilecek hata, Yoke : Korumak anlamına gelmektedir. Yani Poka Yoke'yi Türkçe'de "Kazadan Korumak" veya "Hatayı Engellemek" olarak ifade edebiliriz. Ingilizce'de ise Poka Yoke mistake-proofing olarak kullanılır.
Poka Yoke uygulanan örneklere ev elektroniğinden örnekler;
- Çamaşır makinesinin kapağının kapatılmadan çalışmaması veya çalışırken kapağının açılamaması,
- Mikrodalga fırının ve bulaşık makinesinin kapağı kapatılmadan çalışmaması veya kapağı açıldığında çalışmasının durması,
- Blender gibi mutfak aletlerinin çalışabilmesi için birden fazla tuşuna basılması gerekmesi,
- Evlerdeki elektrik hatlarında fazla güç tüketimi veya elektrik kaçağı olduğu durumda elektrik beslemesini sonlandıran sigortaların bulunması,
- Elektrik ve telefon hatlarında veya bilgisayar kabajında kullanılan priz/soketlerin belirli bir yönde monte edilecek geometride olması,
- Asansör kapılarının kapanmadan çalışmaması günlük hayatımızda veya ev elektroniğinde uygulanan Poka Yoke'ler için iyi örnekler olabilir.
Ulaşımda kullandığımız toplu taşıma araçlarında veya otomobillerde de Hata Engelleyici uygulamalara da sık rastlanır. Örneğin;
- Bazı otobüslerin tam olarak durmadan kapılarının açılmaması,
- Hatta bazı minibüslerin el freninin çekilmeden kapılarının açılmaması,
- Otomobillerde ESP, ABS gibi donanımların olması,
- Yeni otomobilere park sensörü, far sensörü gibi detaylar eklenmesi,
- Araçlar arasındaki mesafeyi limitleyen takip mesafesi sensörünün olması,
- Emniyet kemeri ikazları olması ulaşım ve otomotiv alanındaki Poka Yokelere iyi örneklerdir.
Poka Yoke uygulanan diğer örnekler de imalat alanından verilebilir. Özellikle DFM kapsamında yapılan uygulamalar Poka Yoke örnekleri olarak verilebilir.
- Mümkünse parçaların simetrik olması, yani montaj yönünden bağımsız olarak yerine takılabilir tipte olması,
- Simetrik görünen, ancak monte edildiği yerde tek bir yönü olması gereken parçaların montaj oryantasyonunun doğru yapılabilmesine zorlayacak arayüzlerinin bulunması,
- Dogru kabloların doğru yere takılması için farklı renkte kablolar veya farklı konnektörler kullanılması,
- Mümkünse tek tip cıvata kullanılarak yanlış cıvatanın yanlış yere takılma ihtimalinin ortadan kaldırılması,
- Parçaların, mümkün olan en az sayıda parçadan oluşacak sekilde tasarlanması (az parça, az hata) imalat sürecindeki Poka Yoke'ler olarak belirtilebilir.
Önceki yazılarımda değindiğim gibi, tasarımda DFX konularını dikkate almak, üretilebilir, kullanıcı dostu, estetik tasarımlar yapmak, kullanıcıdan veya üründen kaynaklı hataları öngörerek bunlara önlem almak tasarımcıların görevidir. Bu nedenle, "Kullanıcı tasarladığım ürünü kullanırken ne tip hatalar yapabilir?" sorusunu tasarımcıların kendilerine sorması ve bu soruların cevapları üzerinden kafa yorup önlemler alması, özetle Poka Yoke uygulaması ürün kalitesi açısından önemlidir.
Sedat Demir